Sancti Stephani primi regis Hungariae de regum preaceptis decem

ad Sanctum Emericus ducem

 

PRAEFATIO,

in qua hortatur ducem ad capessenda paterna monita et praecepta.

 

In nomine sanctae Trinitatis et individuae Unitatis.

 

§. 1. Cum cuncta Dei nutu condita suaque evidentissima praeordinatione disposita, tam in amplitudine coeli, quam in istis amplissimis terrarum climatibus, ratione intelligentiae funditus sentiam vigere atque subsistere ; cumque affatim universa huius vitae utilitati dignitatique gratia Dei concessa, scilicet regna, consulatus, ducatus, comitatus, pontificatus, ceterasque dignitates, partim divinis praeceptis atque institutis, partim legalibus, partim iuridicis, partim civilibus iurisdictionibus ac nobiliorum aetateque provectorum consiliis, suasionibus regi, defendi, dividi, coaduniri videam ; et cum omnes ordines ubique terrarum, cuiuscunque sint dignitatis, non solum satellitibus, amicis, servis praecipere, consulere, suadere, sed etiam filiis, pro certo sciam : tunc me non piget, fili amabilissime  hac vita comite, tibi documenta, praecepta, consilia et suasiones parare, quibus tuae vitae mores tibique subiectorum exornes, quando summa concedente potentia post me regnabis.

 

§. 2. Te autem studiose adhibita audientia, patris praecepta juxta divinae sapientiae suasum condecet observare, dicentis per os Salamon.is : Audi fili mi, patris tui disciplinam, et ne dimittas legem matris tuae, ut addatur gratia capiti tuo et multiplicentur tibi anni vitae tuae. Ex hac ergo sententia animadvertere poteris : si ea, quae paterna pietate tibi praecipio, contempseris, quod absit, quod amplius amicus Dei et hominum non eris.

 

§ 3. Audi vero inobedientium praevaricatorum praecepti casum et praecipitum. Adam quidem, quem dominus conditor totiusque creaturae plasmator ad suam formavit similitudinem, eumque universalis fecit haeredem dignitatis, vinculum fregit praeceptorum, statimque dignitatem, sublimitatem ac mansionem paradisi perdidit.

 

§. 4. Antiquus quoque populus a Deo electus et dilectus, quia ligamina mandatorum digitis Dei condita disiecit, idcirco diversis interiit modis : partem quidem terra deglutivit, partem quoque exterminator mortificavit, et pars invicem se interfecit.

 

§. 5. Filius quoque Salamonis,l abiiciens pacifica verba patris ac superbia elatus, minatus est populo percussiones frameae pro mastigiis patris ; idcirco multa mala passus est in regno, ad ultimum deiectus est.

 

§. 6. Hoc tibi ne accidat, obedi fili mihi! Puer es, deliciarum vernula, pulvinaris accola, fotus educatusque in deliciis cunctis, expeditionum, laboris, atque diversarum gentium incursionis expers, in quibus ego iam fere totam meam contrivi aetatem.

 

§. 7. Iam tempus adest, in quo tibi non semper pulvinarium mollities, quae te hebetem et delicatum reddant, adhibendae sunt, quod est dissipatio virtutum et vitiorum fomentum atque contemptio mandatorum, sed interdum asperitas tribuenda est, quae tuam intelligentiam ad ea, quae praecipio, reddat attentam. His itaque praefatis, redeamus ad propositum.

 

PRAECEPTUM PRIMUM.

De observanda catholica fide.

 

Quoniam ad regalis dignitatis ordinem non oportet nisi fideles et catholica fide imbutos accedere, idcirco sanctae fidei in nostris mandatis primum dumus locum.

 

§. 1. In primis praecipio, consulo, suadeo, fili charissime ! si regalem cupis honestare coronam, ut fidem catholicam et apostolicam tali diligentia et custodia conserves, ut omnibus tibi a Deo subiectis exemplum praebeas, cunctique ecclesiastici viri merito te verum christianae professionis nominent virum, sine qua, pro certo scias, christianus non diceris vel ecclesiae filius.

 

§. 2. Qui enim false credunt vel fidem in bonis non implent et ornant operibus, quia fides sine opere moritur, nec hic honesta regnant, nec in aeterno regno vel corona participiant.

 

§. 3. Si vero scutum retines fidei, habes etiam galeam salutis. His quidem armamentis contra invisibiles et visibiles legitime dimicare poteris inimicos. Nam ait apostolusl: Non coronabitur, nisi qui legitime certaverit.

 

§. 4. Fides ergo, de qua loquor, haec est: ut patrem Deum omnipotentem, factorem totius creaturae, et unigenitum eius filium, Dominum nostrum Iesum, de Maria virgine angelo annunciante natum, et pro totius mundi salute in crucis patibulo passum, et Spiritum Sanctum, qui per prophetas et apostolos et evangelistas locutus est, unam deitatem perfectam, indissolubilem, incontaminatam esse firmiter credas et sine omni ambiguitate teneas. Haec est fides catholica, quam, sicut Athanasius dicit, nisi quis fideliter firmiterque crediderit, salvus esse non poterit.

 

§.  5. Si aliquando infra tuam inveniantur potentiam, quod absit, qui hanc collationem Sanctae Trinitatis dividere vel minuere sive augere conabuntur, hos ipsos scias esse haeresiarchae servos et non sanctae ecclesiae filios.

 

§.  6. Tales vero nec nutrias nec defendas, ne tu etiam videaris amicus et fautor ; huiusmodi enim viri, sanctae fidei filios omnino reddunt morbosos, et istam novellam sanctae ecclesiae plebem miserabiliter destruunt ac etiam dissipabunt. Hoc ne fiat, principaliter cura.

 

PRAECEPTUM SECUNDUM.

De ecclesia et continendo ecclesiastico statu.

 

In regali quidem palatio post fidem ecclesia secundum tenet locum, a capite nostro, scilicet Christo, prius seminata, deinde per eius membra, utique apostolos, sanctosque patres transplantata et firmiter aedificata atque per totum orbem diffusa.

 

§. 1. Et quamvis semper novam pariat prolem, in certis tamen locis quasi antiqua habetur. Haec autem, fili charissime ! in nostra monarchia adhuc quasi iuvenis et novella praedicatur, atque idcirco cautioribus evidentioribusque eget custodibus, ne bonum, quod divina clementia per suam immensam misericordiam nobis concessit immeritis, per tuam desidiam et pigritiam atque negligentiam destruatur et annihiletur.

 

§. 2. Nam qui minuit aut foedat sanctae ecclesiae dignitatem, ille Christi corpus mutilare nititur. Ipse enim dominus dixit Petro, quem custodem magistrumque eidem posuit sanctae ecclesiae : Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Se ipsum quidem nominabat petram, verum non ligneam vel lapideam super se aedificatam ecclesiam dixit, sed populum acquisitionis, gentem electam, divinam, gregem fide doctum, baptismate lotum, chrismate unctum, sanctam super se aedificatam ecclesiam dixit et appellat.

 

§. 3. Si quis infelix huius sanctae ecclesiae membra vel parvulos scandalisat, iuxta evangelii praeceptum dignus est, ut mola suspendatur asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris ; id est : deiiciatur de potestatis dignitate et maneat extra ecclesiam iustorum in illa mundiali miseria sicut ethnicus et publicanus.

 

§ 4. Ac per hoc, fili mi ! ferventi studio debes invigilare in sancta ecclesia de die in diem, ut potius capiat augmentum, quam detrimentum patiatur. Inde etiam in primis reges augusti dicebantur, quia augebant ecclesiam.l Hoc et tu facias, ut tua corona laudabilior, et vita beatior et prolixior habeatur.

 

PRAECEPTUM TERTIUM.

Episcopi nomenclatura, et de impendendo honore pontificibus.

 

Regium solium ornat ordo pontificum, ac per hoc in regali dignitate tertium possident locum pontifices.

 

§.  1. Charissime fili ! seniores illos ita custodias, sicut oculorum pupillas. Si illorum benevolentiam habebis, neminem adversariorum timebis. Illis quidem te observantibus eris securis in omnibus ; illorum precatio commendabit te omnipotenti Deo.

 

§. 2. Illos enim Deus humani generis constituit custodes, fecitque speculatores animarum ac totius ecclesiasticae dignitatis, ae divini sacramenti dispensatores et datores.

 

§.  3. Sine enim illis non constituuntur reges nec principatus. Per illorum interventum delicta delentur horninum. Si illos perfecte amas, te ipsum sine dubio sanas tuumque regnum honorifice gubernas ; in manus enim illorum posita est pote stas ligandi nos in peccatis et a peccatis solvendi.

 

§. 4. Testamentum enim sempiternum statuit Deus, eosque segregavit ab hominibus, et sui nominis atque sanctitatis fecit participes et ab hominibus interdixit reprehendendos esse. Per David deificum regem, nolite tangere christos meos! etc. Ille autem tangit christos Dei, qui contra divinum atque canonicum institutum sacri ordinis viros falsis criminibus foedat atque in publicum protrahit ; quod te omnino, fili mi ! agere prohibeo, si vis beatus vivere et tuum regnum honestare ; quia in his rebus imprimis offenditur Deus.

 

§. 5.  Si accidente casu, culpa reprehensione digna super aliquem horum, de quibus sermo est, ceciderit, quod absit, corripe eum ter, quater, inter te et ipsum solum, iuxta praeceptum evangelii. Si tunc secreta renuerit audire monita, adhibenda sibi sunt publica, secundum haec : Si te non audierit, dic ecclesiae. Nam si tu hunc ordinem servabis, gloriosam tuam penitus exaltabis coronam.

 

PRAECEPTUM QUARTUM.

De merito honore principum et baronum.

 

Quartus decor regiminis est fidelitas, fortitudo, agilitas, comitas, confidentia principum, baronum, comitum, militum, nobilium.

 

§. 1. Illi enim sunt regni propugnatores, defensores imbecillium, expugnatores adversariorum, augmentatores monarchiarum.

 

§.  2.  Illi tibi, fili mi ! sint patres et fratres.

 

§.  3. Ex his vero neminem in servitutem redigas vel servum nomines. Illi tibi militent, non serviant. Eorum omnibus sine ira et superbia atque invidia, pacifice, humiliter, mansuete dominare ; memoria retinens semper, quod omnes homines unius sunt con

ditionis, et quod nil elevat nisi humilitas, et nihil deiicit nisi superbia et invidia.

 

§. 4. Si eris pacificus, tunc diceris rex et regis filius, atque amaberis a cunctis militibus ; si iracundus, superbus, invidus, impacificus, ac super comites et principes cervicem erexeris, sine dubio fortitudo militum hebetudo erit regalium dignitatum, et alienis tradent regnum tuum.

 

§. 5. Hoc timens, cum regula virtutum dirige vitam comitum, ut tua dilectione angulati, semper regali dignitati adhaereant inoffensi, ut tuum regnum per omnia sit pacificum.

 

PRAECEPTUM QUINTUM.

De  servanda virtute patientiae et tribuendo iudicio.

 

Patientiae et iudicii observatio quinta regalis coronae est ornatio.

 

§. 1. David rex atque propheta dicit : Deus iudicium tuum regi da. Et idem alibi: Honor regis iudicium diligit. De patientia Paulus apostolus loquitur : Patientes estote ad omnes. Et Dominus in evangelio : In patientia vestra possidebitis animas vestras.

 

§.  2. Ad hoc tende fili mi ! Si vis regni habere honorem, dilige iudicium ; si animam tuam possidere vis, esto patiens.

 

§. 3. Quotiescunque fili clarissime ! causa digna iudicari ad te venerit vel aliquis capitalis sententiae reus, noli impatienter portare vel cum iuramento firmare, illum punire; quod instabile et fragile esse debet, quia stulta vota frangenda sunt ; vel per te ipsum diiudicare, ne tua regalis dignitas usurpatione inferiorum negotiorum foedetur ; sed potius huismodi negotium ad iudices mitte, quibus hoc comissum est, quod ipsi secundum suam hoc discernant legem.

 

§. 4. Time esse iudex, gaude vero rex esse et nominari. Reges patientes regnant, impatientes vero tyrannisant.

 

§ 5. Quando autem aliquid, quod tuae convenit ad iudicandum dignitati, tibi venerit, cum patientia, misericordia sive miserantia hoc iudica, ut tua corona laudabilis sit et decora.

 

PRAECEPTUM SEXTUM..

De acceptione exterorum et nutrimento hospitum.

 

In hospitibus et adventitiis viris tanta inest utilitas, ut digne sexto in regalis dignitatis loco possit haberi.

 

§. 1. Unde imprimis romanum crevit imperium, romanique reges sublimati fuerunt et gloriosi, nisi quod multi nobiles et sapientes es diversis illuc confluebant partibus a Roma vero usdue hodie esset ancilla, nisi Aeneades ipsam fecisset liberam.

 

§. 2. Sicut enim ex diversis partibus provinciarum veniunt hospites, ita diversas linguas et consuetudines, diversaque documenta et arma secum ducunt, quae omnia regiam ornant et magnificant aulam, et perterritant exterorum arrogantiam.

 

§.  3. Nam unius linguae uniusque moris regnum, imbecille et fragile est.

 

§.  4. Propterea iubeo te, fili me ! ut bona voluntate illos nutrias et honeste teneas, ut tecum libentius degant quam alibi habitent. Si enim tu destruere, quod ego aedificavi, aut dissipare, quod congregavi studueris, sine dubio maximum detrimentum tuum patietur regnum. Quod ne fiat, tuum quotidie auge regnum, ut tua corona ab omnibus augusta habeatur.

 

PRAECEPTUM SEPTIMUM.

De magnitudine consilii.

 

In tribunalibus regum, consilium, sibi septimum vendicatl locum.

 

§. 1. Consilio enim constituuntur reges, gubernantur regna, defenditur patria, componuntur proelia, sumitur victoria, propelluntur inimici, appellantur amici, civitates construuntur et castra adversariorum destruuntur.

 

§. 2. Quando vero consiliis inest utilitas, nam a stultis et arrogantibus ac mediocribus, ut mihi videtur, non valent componi viris, sed a maioribus et melioribus, superioribusque ac honestissimis senioribus exprimi debent et poliri.

 

§. 3. Idcirco, fili mi ! cum iuvenibus et minus sapientibus noli consiliari aut de illis consilium quaerere, sed a senioribus, quibus illud negotium propter aetatem et sapientiam sit aptum.l Nam consilia regum in praecordiis sapientum debent claudi, non ventositate stultorum propagari.

 

§. 4. Si enim gradieris cum sapientibus, sapiens efficieris ; si versaris cum stultis, sociaberis illis ; fatente Spiritu Sancto per Salamonem : Qui cum sapientibus graditur, sapientum erit amicus, nec stultorum erit similis. Et David psallit : Cum sancto sanctus eris, et cum viro innocente innocens eris, et cum electo electus eris, et cum perverso perverteris.

 

§. 5. Ad hoc quidquid negotii unicuique convenit aetati, in hoc se exerceat, scilicet iuvenes in armis, senatores in consiliis.

 

§.  6. Omnino tamen iuvenes non sunt expellendi a consiliis. Quoties vero cum illis consilium inibis, etiamsi sit habile, tamen semper ad maiores deferas, ut omnes actus tuos norma sapientiae mensures.

 

PRAECEPTUM OCTAVUM.

Quod maiores imitari debeant et filii obedire parentibus.

 

Imitatio maiorum in regali dignitate octavum possidet locum.

 

§. 1. Regale ornamentum scito esse maximum : sequi antecessores reges et honestos imitari parentes. Qui enim antecessorum decreta spernit patrum, nec divinas procurat leges, peribit. Patres enim idcirco sunt patres, ut nutriant filios ; ideoque sunt filii, ut obediant patribus.

 

§. 2. Qui patri suo resistit, inimicus Dei existit. Omnes enim inobedientes Deo sunt resistentes. Spiritus enim inobedientiae di-

spergit flores coronae. Inobedientia enim totius regni est pestilentia.

 

§. 3. Propterea, fili charissime ! edicta patris tui semper tibi sint promptuosa, ut prosperitas tua ubique regalibus dirigatur habenis. Mores quidem meos, quos regali vides convenire dignitati, sine vinculo totius ambiguitatis sequere ; grave enim tibi est huius climatis tenere regnum, nisi imitator consuetudinis ante regnantium exstiteris regum.

 

§. 4. Quis graecus regeret latinos graecis moribus? aut quis latinus graecos latinis regeret moribus?  Nullus. Idcirco consuetudines sequere meas, ut inter tuos habearis praecipuus et inter alienos laudabilis.

 

PRAECEPTUM NONUM.

Orandum esse, et quomodo.

 

Observatio orationis maxima acquisitio est regalis salutis, et ideo nonum, et nonaria regiae dignitatis canit regula.

 

§. 1. Continua oratio est peccatorum ablutio et remissio. Tu autem fili mi ! quotiescunque ad templum Dei curris, et Deum adores,

cum Salamone filio regis, et ipse rex, semper dicas : Emitte Domine sapientiam de sede magnitudinis tuae, ut mecum sit et mecum laboret, ut sciam, quid acceptum sit coram te omni tempore. Et iterum : Domine pater et Deus vitae meae, ne derelinquas me in cogitatu. maligno. Extollentiam oculorum ne dederis mihi, et desiderium malignum averte a me Domine. Aufer a me concupiscentiam, et animo irreverenti et infrunito ne tradas me Domine.

 

§. 2. Hac itaque oratione antiqui utebantur reges. Tu quoque hac eadem utere, ut Deus cuncta vitia a te auferre dignetur, ut invictissimus rex a cunctis nomineris.

 

§. 3. Ora etiam, ut desidiam et hebetudinem a te depellat et supplementum omnium tibi tribuat virtutum, quibus visibiles et invisibiles vincas inimicos, ut securus et expeditus ab omni incursione adversariorum, cum omnibus tibi subiectis cursum aetatis tuae vitae cum pace possis finire.

 

PRAECEPTUM DECIMUM.

De pietate et misericordia ceteribusque virtutibus.

 

Modus virtutum ornat coronam regum et in praeceptis ponitur decimus.

 

§. 1. Nam dominus virtutum ipse est rex regum. Sicut ergo sui exercitus coelestis plenitudo in denis consistit choris, sic tuae vitae conversatio in decem persistat mandatis.

 

§. 2. Oportet regem esse pium, misericordem, et ceteris virtutibus imbutum et ornatum. Rex enim impietate et crudelitate foedatus, incassum sibi vendicat nomen regis, quia tyrannus est dicendus.

 

§. 3. Ob hoc ergo, fili mi amabilissime, dulcedo cordis mei, spes futurae sobolis ! precor, iubeo, ut per omnia et in omnibus pietate fultus, non solum parentelae et cognationi, vel principibus, sive ducibus, sive divitibus, seu vicinis et incolis sis propitius, verum etiam extraneis et cunctis ad te venientibus. Nam opus pietatis ad summarn te ducit beatitudinem.

 

§. 4. Sis misericors omnibus vim patientibus, semper illud Domini in tuis praecor-

diis habens exemplum : Misericordiam volo et non sacrif icium.

 

§. 5. Patiens esto ad omnes ; non tantum potentes, sed etiam potestate carentes.

 

§. 6. Sis denique fortis, ne te prosperitas nimis elevet aut adversitas deiiciat.

 

§. 7.  Sis quoque humilis, ut Deus te altum faciat hic et in futuro.

 

§.  8.  Sis vero modestus, et ultra modum neminem punias vel damnes.

 

§.  9.  Sis mitis, ut nunquam iustitiae repugnes.

 

§. 10. Sis honestus, ut nunquam alicui spontaneum inferas dedecus.

 

§. 11. Sis pudicus, ut cunctos libidinis foetores, sicut stimulum rnortis, evites.

 

§. 12. Haec omnia superius libata regalem componunt coronam, sine quibus valet nullus hic regnare, nec ad aeternum pertingere regnum.

 

FINIS.